Τι συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε; Είχε δίκιο ο Φρόϋντ?

Χαρά μοιρασμένη, δυο φορές χαρά!

Τα όνειρα πάντα προκαλούσαν μια ιδιαίτερη αίσθηση μυστηρίου στους ανθρώπους καθώς είναι τόσο ζωντανά αλλά συνάμα πολύ περίπλοκα και περίεργα.

Τι είναι όμως τα όνειρα στην πραγματικότητα;

Από αρχαιοτάτων χρόνων έχουν χρησιμοποιηθεί από θρησκείες, ή εσωτεριστικές σχολές και έχουν εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες. Το βασικό κοινό χαρακτηριστικό των προσεγγίσεων αυτών ήταν ότι τα όνειρα περιέχουν (απόκρυφα ίσως) μηνύματα τα οποία δεν μπορούν να παραδοθούν με κάποιον άλλον τρόπο. Έτσι πολλοί προφήτες έπαιρναν τα μηνύματα από το θεό τους σε διάφορες θρησκείες μέσω των ονείρων.

Στον 20^ο αιώνα ο πιο γνωστός διερευνητής των ονείρων είναι αδιαμφισβήτητα ο Σίγκμουντ Φρόϋντ. Η βασική θεωρία του (όπως και όλων των συμβολιστών προπατόρων του) ήταν ότι τα όνειρα περιείχαν κρυμμένα μηνύματα από ένα τμήμα του μυαλού. Υπέθεσε ότι το υποσυνείδητο προσπαθούσε να σπάσει το προστατευτικό φράγμα της συνειδητότητας μέσω των ονείρων.

Τι λέει όμως η σύγχρονη επιστήμη των ονείρων; Συμφωνεί ή διαφωνεί με τις υποθέσεις του Φρόϋντ;

Τι συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε;

Είναι ιδιαίτερα κοινό χαρακτηριστικό στα όνειρά μας να βλέπουμε καταστάσεις οι οποίες δεν έχουμε κανένα λογικό νόημα, πχ. αλλάζουμε τοποθεσίες με μεγάλη ευκολία χωρίς να μας προβληματίζει, βλέπουμε άτομα που δε ζουν πια, ή (το αγαπημένο μου) πετάμε.

Έτσι μπορεί να μιλάμε στη μητέρα μας το ένα λεπτό στην παραλία και το αμέσως επόμενο να είμαστε πάνω σε ένα βουνό κάνοντας σκι με ένα φίλο μας και το όλο σκηνικό την ώρα του ονείρου δε μας κάνει καμία εντύπωση…

Επίσης πολύ κοινό χαρακτηριστικό είναι το να ξεχνάμε τα όνειρά μας με το που ξυπνήσουμε. Ορισμένοι άνθρωποι μάλιστα θα δηλώσουν με σιγουριά ότι δε βλέπουν ποτέ όνειρα!

Όνειρα: Μια συνειδησιακή κατάσταση του εγκεφάλου

Τι συμβαίνει όμως την ώρα που κοιμόμαστε στον εγκέφαλό μας; Θα μπορούσαν άραγε να εξηγηθούν όλα τα φαινόμενα των ονείρων μέσα από τη λειτουργία των κέντρων του εγκεφάλου μας κατά τον ύπνο;

Η σύγχρονη επιστήμη του ύπνου έρχεται να μας αποδείξει ακριβώς αυτό.

Πως τα όνειρα είναι μια κατάσταση συνειδητότητας που είναι απλά διαφορετική από την κατάσταση που βιώνουμε όταν είμαστε ξύπνιοι. Οι διαφορές αυτές οφείλονται αποκλειστικά στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο ενεργοποιείται ο εγκέφαλός μας την ώρα του ύπνου.

Οι ιατρικές έρευνες σε εργαστήρια ύπνου έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια που ονειρευόμαστε στον εγκέφαλό μας υπάρχει υπερενεργοποίηση περιοχών οι οποίες είναι συνδεδεμένες με το συναίσθημα (limbic system – μεταιχμιακό σύστημα) και επιλεκτική απενεργοποίηση εγκεφαλικών κυκλωμάτων αλλά και χημικών ουσιών που είναι συνδεδεμένα με τη μνήμη, την αυτογνωσία και τη λογική σκέψη.

Αυτό προκαλεί το φαινόμενο του να βιώνουμε παράλογες σκηνές χωρίς να μας παραξενεύει. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε λογικά διότι δε λειτουργεί το κομμάτι του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνο για τη λογική σκέψη.

Δε λειτουργεί η μνήμη μας μέσα στο όνειρο ώστε να θυμόμαστε ότι αυτό που βλέπουμε δεν έχει συμβεί ή δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει. Ταυτόχρονα, όταν ξυπνάμε επέρχεται οργανική βιολογική αμνησία στον εγκέφαλο και αυτός είναι ο λόγος που δε θυμόμαστε τα όνειρά μας τις περισσότερες φορές.

Γιατί είναι τα όνειρα τόσο περίεργα;

Αυτό συμβαίνει διότι κατά τη διάρκεια του ονειρικού ύπνου γίνονται πάρα πολλές, και ως επί το πλείστον άσχετες, συνδέσεις μέσα στον εγκέφαλο ανάμεσα σε διάφορες περιοχές του. Εμείς τις αντιλαμβανόμαστε σαν να είμαστε τη μια με τη μητέρα μας στην παραλία και την επόμενη στιγμή με τον κολλητό μας για σκι. Η σύνθεση αυτών των διαφορετικών συνδέσεων σε ένα όνειρο ονομάζεται υπερ-συνδετική σύνθεση (hyper-active association).

Η ενεργοποίηση (και απενεργοποίηση) διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου και η σύνθεση από το μυαλό μας των διαφορετικών ενεργοποιήσεων είναι τελικά υπεύθυνη γι αυτό το οποίο εμείς βιώνουμε σαν το τελικό όνεριο.

Που είχε λοιπόν δίκιο και που άδικο ο Φρόϋντ;

Που είχε σχεδόν δίκιο ο Φρόϋντ

Ο Φρόϋντ είχε δίκιο για την έμφαση που έδινε στον πρωτόγονο και ενστικτώδη χαρακτήρα των ονείρων. Τα όνειρα όντως ξεκινούν από την απελευθέρωση κατά τη διάρκεια του ύπνου μας των πρωτόγονων ενστίκτων μας (τα οποία εμπεριέχουν το σεξ, την επιθετικότητα και την απόδραση). Αυτό συμβαίνει λόγω της ενεργοποίησης του μεταχμιακού συστήματος.

Όμως υπάρχει πολύ λιγότερο σεξ από όσο υπέθεσε και πολλά περισσότερο αρνητικά συναισθήματα από όσα ήταν διατεθειμένος να δεχθεί καθώς είχε δώσει μεγάλη έμφαση στα όνειρα ως εκπλήρωση επιθυμιών.

Επίσης τα δεδομένα της επιστήμης του ύπνου δείχνουν ότι ο Φρόϋντ υπέθεσε σωστά στη βασική του υπόθεση ότι τα όνειρα προκαλούνται (μερικώς) από ενστικτώδεις δυνάμεις (συναισθήματα) και ότι αυτά τα συναισθήματα είναι ασθενώς συνδεδεμένα με το περιεχόμενό τους.

Που είχε άδικο ο Φρόϋντ

Η θεωρία των ονείρων του Φρόϋντ έκανε τη λανθασμένη υπόθεση ότι το γεγονός ότι τα όνειρα είναι τόσο παράξενα, οφειλόταν στην απόκρυψη και τη μεταμφίεση από το υποσυνείδητο των επιθυμιών και ενστίκτων, τα οποία μετά ο θεραπευτής θα μπορούσε να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει σωστά.

Η επιστήμη των ονείρων πλέον επιβεβαιώνει ότι τα όνειρα αποκαλύπτουν, δεν αποκρύπτουν, τα συναισθήματα και τα ένστικτα. Έτσι η θεωρία της μεταμφίεσης μπορεί να καταστεί μέχρι και επικίνδυνη αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε σωστά το όνειρό μας.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις διαφορές μεταξύ της ψυχαναλυτικής προσέγγισης στα όνειρα και της επιστημονικής προσέγγισης Ενεργοποίησης- Σύνθεσης

Η χρησιμότητα των ονείρων

Μπορούμε να μάθουμε πολλά για το συναισθηματικό κομμάτι του εαυτού μας από τα όνειρα μας. ΙΣΩΣ, αν τα χρησιμοποιούμε σαν σημεία εκκίνησης για να κάνουμε ελεύθερους συνειρμούς, μπορούμε να μάθουμε και κάτι για την πηγή των ενστίκτων μας.

Αυτό όμως ακόμα δεν έχει αποδειχθεί ακόμα και μετά από 100 χρόνια ύπαρξης της ψυχανάλυσης. Δεν υπάρχει κανένα ερευνητικό στοιχείο για ποιο λόγο τα όνειρα θα πρέπει να είναι καλύτερο σημείο εκκίνησης ενός ελεύθερου συνειρμού σε σχέση με τη φαντασία μας ή ακόμα και με ουδέτερες λέξεις.

Πχ θα μπορούσε κάποιος να μας ρωτήσει. Τι σκέφτεσαι όταν ακούς τη λέξη λεμόνι ή ασανσέρ και να αρχίσουμε να κάνουμε ελεύθερους συνειρμούς και να καταλήξουμε σε κάποιο πολύ χρήσιμο ψυχολογικό συμπέρασμα για μας.

Δε χρειάζεται να αρχίσουμε απαραίτητα από ένα όνειρο.

Το όνειρο δε χρειάζεται ερμηνεία

Χωρίς την ανάγκη να ερμηνεύσουμε κρυμμένα νοήματα, το μόνο που μένει είναι να καταγράψουμε τα όνειρά μας και να διαβάσουμε προσεκτικά όσα γράψαμε. Οι ελεύθεροι συνειρμοί που μπορεί να προκληθούν από την ανάγνωση μπορούν να μας βοηθήσουν να μάθουμε περισσότερα για κομμάτια του μυαλού μας που είναι σημαντικά για εμάς. Είναι σημαντικά γιατί είναι παρόντα στα όνειρά μας.

Aτόφια. Xωρίς καμία απόκρυψη.

Συμπέρασμα

Δεν ονειρευόμαστε επειδή οι ασυνείδητες επιθυμίες μας ή τα ένστικτά μας θα μας ξυπνούσαν αν δεν ήταν κεκαλυμμένα.

Ονειρευόμαστε επειδή ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός κατά τη διάρκεια του ύπνου και το επιτυγχάνουμε ακόμα και αν τα ενστικτώδη κίνητρά μας ενεργοποιούνται κατά την ενεργοποίηση αυτή.

Μάλιστα τα κίνητρα αυτά είναι φανερά.

Είναι οι συγκεκριμένες νευροφυσιολογικές λεπτομέρειες της διαδικασίες ενεργοποίησης του εγκεφάλου μας που καθορίζουν την ξεχωριστή φύση της ονειρικής μας συνείδησης και όχι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας.

Μην προσπαθείτε να ερμηνεύσετε τα όνειρά σας, λοιπόν. Παρατηρήστε τα και σκεφτείτε ελεύθερα πάνω σε όσα παρατηρείτε.

Μπορεί να μάθετε πράγματα για εσάς που ούτε τα ονειρευόσασταν!

Το παρόν κείμενο είναι μια πάρα πολύ σύντομη περίληψη των ερευνητικών δεδομένων που περιέχονται στο βιβλίο του Allan Hobson, A very short introduction on Dreaming, Oxford University Press.

Σου φάνηκε ενδιαφέρον το άρθρο που διάβασες; Τότε άφησε το email σου για να λαμβάνεις δωρεάν όλα τα νέα άρθρα!

Χαρά μοιρασμένη, δυο φορές χαρά!