Συχνά μέσα σε μια σχέση (σε οποιουδήποτε είδους σχέση) προσπαθούμε να βρούμε το δίκιο μας. Μαλώνουμε για το ποιος έχει δίκιο και άδικο και για το ποια άποψη είναι η «σωστή». Μια διαφωνία συχνά καταλήγει με το ένα από τα δυο μέρη να την κερδίζει και το άλλο μέρος αναγκαστικά να χάνει.
Και αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για οποιαδήποτε σχέση.
Ας μην είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας, όμως. Γενικότερα η ενασχόλησή μας με το δίκιο και το άδικο αποτελεί πολύ έντονο στοιχείο της κουλτούρας μας. Προσπαθούμε να βρίσκουμε το δίκιο μας σε μια διαφωνία και μας τρώει η αδικία όταν αυτό δε συμβαίνει. Θέλουμε να επιβάλλεται η δικαιοσύνη στη ζωή και στις ταινίες κερδίζει πάντα ο «καλός».
Ψάχνουμε να βρούμε ποιο είναι το «σωστό» σε κάθε περίσταση και καταδικάζουμε το «λάθος».
Είμαστε ποτισμένοι με την ανάγκη να έχουμε δίκιο και φαίνεται ότι η ανάγκη μας αυτή έχει αρχαίες ρίζες. Φτάνουν μέχρι πίσω στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό.
Υπήρχε όμως και ένας άλλος πολιτισμός που εξελίχθηκε ανεξάρτητα από τον ελληνικό και ανέπτυξε μια πολύ διαφορετική φιλοσοφία ζωής. Ο πολιτισμός της αρχαίας Κίνας. Στις διαφορές των δυο φιλοσοφιών φαίνεται πως οφείλονται οι διαφορές στην κουλτούρα και τις ανάγκες των Δυτικών και Ανατολικών ανθρώπων που παρατηρούμε μέχρι και σήμερα.
Αρχαία Ελλάδα vs Αρχαία Κίνα
Στην αρχαία Ελλάδα θεωρούσαν ότι ο κόσμος αποτελείται από αντικείμενα φυσικά, ζωικά ή ανθρώπινα και ότι η συμπεριφορά των αντικειμένων μπορεί να περιγραφεί από συγκεκριμένους κανόνες. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έδιναν ιδιαίτερη σημασία στον αφαιρετικό τρόπο σκέψης, απομακρύνοντας τη λογική που περιγράφει μια κατάσταση από την κατάσταση την ίδια.
Για παράδειγμα, θα έλεγαν: Ένα σώμα εκτοπίζει όγκο υγρού ίσο με τον όγκο του όταν βυθιστεί στο υγρό. Μια γενική πρόταση που ισχύει για οποιοδήποτε σώμα (μπάλα, βάρκα, άνθρωπος, κλπ) για οποιοδήποτε υγρό (νερό, πετρέλαιο, λάδι, κλπ).
Τους ενδιέφερε να κατανοήσουν πώς λειτουργεί ο κόσμος και να εφαρμόζουν αυστηρούς κανόνες λογικής προκειμένου να περιγράψουν τους νόμους λειτουργίας του.
Στην αρχαία Κίνα δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα με την αυστηρή λογική. Μάλιστα αν κάποιος έδινε πολλή σημασία στην αυστηρή λογική, θα θεωρούνταν ανώριμος.
Οι αρχαίοι Έλληνες προσπαθούσαν όσο μπορούσαν να αφαιρέσουν το πλαίσιο μιας κατάστασης και να βρουν τον γενικό λογικό νόμο που διέπει όλες τις καταστάσεις τέτοιου τύπου.
Αν ο Α πάρει κάτι το οποίο ανήκει στον Β χωρίς τη συγκατάθεση του Β, τότε αυτό είναι κλοπή και τιμωρείται.
Οι αρχαίοι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν τη διαλεκτική σκέψη, δίνοντας σημασία στο εκάστοτε πλαίσιο, καθώς πίστευαν πως όλα τα πράγματα συνδέονται και ότι μπορεί να υπάρχουν πολλές αντιθετικές εξηγήσεις για ένα φαινόμενο, οι οποίες μπορούσαν να ισχύουν ταυτόχρονα.
Αν ο Α πήρε κάτι από τον Β, τότε μήπως ο Α το χρειαζόταν πολύ και ο Β δεν το έδινε; Ή μήπως και ο Β είχε κρύψει κάτι από τον Α στο παρελθόν; Αλλά και γιατί δεν το ζήτησε; Μήπως ο Β θα τον προσέβαλε; Αλλά μήπως ο Α νόμιζε ότι θα τον προσέβαλε και ο Β δε θα έκανε κάτι τέτοιο;
Αντί να αφαιρούν το πλαίσιο οι Κινέζοι έψαχναν να κατανοήσουν το πλαίσιο, με στόχο τελικά να βρεθεί μια κοινώς αποδεκτή λύση.
Γεωγραφία και κουλτούρα
Στην αρχαία Κίνα υπήρχε μεγάλη ομογένεια του πληθυσμού. Ένα 95% των ανθρώπων ανήκαν στην ίδια φυλή των Χαν και οι περίπου 50 μειονότητες ήταν μόνο στη Δυτική Κίνα. Αυτό σημαίνει ότι ένας Κινέζος θα ζούσε τη ζωή του συναντώντας σπάνια κάποιον ο οποίος είχε διαφορετικά πιστεύω και συνήθειες από εκείνον. Υπήρχε κεντρική εξουσία για σχεδόν ολόκληρη τη χώρα και η καθημερινή ζωή των χωρικών είχε σαν βασικό στόχο να ζουν αρμονικά μεταξύ τους.
Αντίθετα στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε ο μοναδικός θεσμός της πόλης-κράτους με αρκετή επικοινωνία και εμπόριο ανάμεσα σε διαφορετικές πόλεις αλλά και άλλες εθνικότητες της Μεσογείου. Θα ήταν πολύ σύνηθες για τους αρχαίους Έλληνες να έρχονται σε επαφή με διαφορετικές κουλτούρες και θα βρισκόντουσαν συχνά σε καταστάσεις που κάποιος θα υποστήριζε το Α, ενώ κάποιος άλλος το αντίθετό του.
Σε τέτοιες καταστάσεις η ανάπτυξη της λογικής και των κανόνων διευθέτησης των διαφορών ήταν ιδιαίτερα σημαντική για να υπάρχει ένας μπούσουλας.
Επίσης, οι πολίτες μαζεύονταν στη συνέλευση και προσπαθούσαν να πείσουν ο ένας τον άλλον μέσω λογικών επιχειρημάτων. Γι αυτό το λόγο οι ρήτορες που μπορούσαν να πείσουν το κοινό για ένα σκοπό ήταν ιδιαίτερα περιζήτητοι.
Στην αρχαία Κίνα καλλιεργούσαν το ρύζι, μια καλλιέργεια που απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ πολλών ανθρώπων. Τα αρδευτικά συστήματα των ποταμών χρειαζόντουσαν κεντρική εξουσία για να λειτουργήσουν ομαλά και να συντονίζονται κατάλληλα. Οι Κινέζοι ζούσαν σε ένα τοπικά δεσποτικό σύστημα με κεντρική εξουσία και είχαν πολλούς περιορισμούς στις συνδιαλλαγές τους, με απώτερο στόχο την ειρηνική συνύπαρξη όλων.
Από την άλλη η αρχαίοι Έλληνες έμεναν σε ορεινές περιοχές που κατέβαιναν στη θάλασσα και ζούσαν κυρίως από το κυνήγι, τη βοσκή, το ψάρεμα και το εμπόριο, δραστηριότητες που ήταν πολύ πιο ατομικές και δεν χρειαζόταν μεγάλος βαθμός συνεργασίας.
Η συστηματική αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα ήρθε δυο χιλιάδες χρόνια αργότερα από ό,τι στην Κίνα και σύντομα έγινε αντικείμενο εμπορίου, αντί να είναι απλά ένας τρόπος για να δημιουργούν την καθημερινή τροφή, όπως στην Κίνα.
Οι αρχαίοι Έλληνες, λοιπόν, μπορούσαν να δρουν ανεξάρτητα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι Κινέζοι. Δεν ένιωθαν την ανάγκη να διατηρήσουν με κάθε κόστος την αρμονία με τους συμπολίτες τους, οπότε συζητούσαν και αρέσκονταν να λογομαχούν στην αγορά με λογικά επιχειρήματα και στη συνάθροιση της πόλης.
Έτσι ήταν πιο πιθανό να αναπτύξουν κανόνες για τις συζητήσεις και ένα αυστηρό ορθολογικό σύστημα ώστε να επιλύουν τις διαφορές.
Αντίθετα οι Κινέζοι έψαχναν πάντα τη Μέση Οδό όποτε προέκυπτε κάποια διαφωνία και παρέμεναν διαλλακτικοί, γιατί ο στόχος δεν ήταν να βρουν ποιος έχει δίκιο και άδικο, αλλά πώς θα επικρατήσει αρμονία ανάμεσα στις δυο πλευρές. Θα άκουγαν αντικρουόμενες απόψεις και δε θα απέρριπταν καμία, βρίσκοντας αλήθεια και στις δυο πλευρές.
Προσπαθούσαν να είναι εύλογοι και όχι ορθολογικοί (reasonable not rational).
Μπορεί ΚΑΙ να θέλουν οι Μεν να χτιστεί μια γέφυρα ΚΑΙ οι Δε να μη χτιστεί η γέφυρα. Σκοπός δεν είναι να βρούμε αν είναι «Σωστό» να χτιστεί η γέφυρα ή όχι, αλλά πώς οι Μεν θα ζουν αρμονικά με τους Δε. Πώς θα βρούμε τη Μέση Οδό.
Στο σήμερα
Έτσι κι εμείς σήμερα, ως γνήσιοι απόγονοι του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, όταν προκύπτει μια διαφωνία με τον σύντροφό μας, ή με έναν φίλο ή με το παιδί ή τον γονιό μας, ψάχνουμε αυτόματα να βρούμε ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο. Όλοι το κάνουν στον Δυτικό κόσμο.
Αντίθετα στην Ιαπωνία τα παιδιά σήμερα διδάσκονται πώς να κάνουν την αυτοκριτική τους, έτσι ώστε να βελτιώνουν τις σχέσεις τους με τους άλλους, αλλά και για να γίνουν ικανότεροι στη λύση προβλημάτων.
Οι Δυτικοί προτιμούν να ζουν με αφηρημένες αρχές οι οποίες είναι παγκόσμιες (Το να κλέβεις είναι κακό) οι οποίες θεωρούν ότι εφαρμόζονται σε όλες τις καταστάσεις. Το να παραμερίζεις καθολικούς νόμους για να λάβεις υπ όψιν σου εξαιρέσεις είναι ανήθικο στη Δύση.
Αντίθετα για τους Ασιάτες το να επιμένεις στους ίδιους νόμους για όλες τις καταστάσεις είναι ανόητο και άκαμπτο, έως και πολύ βάναυσο. Η δικαιοσύνη είναι μια τέχνη για τους Ασιάτες.
Στην ταινία 47 Ronin (η οποία στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα) 47 έκπτωτοι σαμουράι παραβαίνουν τον νόμο και παρακούν την εντολή του Σογκούν και εκδικούνται για τον άδικο χαμό του αφέντη τους. Στο τέλος της ταινίας (Spoiler alert) ο Σογκούν λέει:
«Κανονικά η ποινή που με παρακούσατε είναι θάνατος με κρεμάλα (ατιμωτικός θάνατος) αλλά εσείς εκδικηθήκατε τον αφέντη σας, ακολουθώντας τον αρχαίο δίκαιο του Μπουσίντο, οπότε μπορείτε να πεθάνετε με τιμή κάνοντας χαρακίρι», που ήταν το επιθυμητό αποτέλεσμα από τους 47 έκπτωτους σαμουράι.
Ναι, ήταν Happy End που πέθαναν όλοι στο τέλος!
Πήραν υπ όψιν τις ιδιαίτερες συνθήκες της κατάστασης και δεν εφάρμοσαν τον απόλυτο κανόνα.
Στις σχέσεις
Στο Κεφάλαιο 16 του νέου μου βιβλίου, αναλύω διεξοδικά πως όταν υπάρχει μια διαφωνία σε μια σχέση, τότε κάθε σύντροφος έχει μια άποψη, την οποία θεωρεί σωστή για τους δικούς του λόγους.
Το θέμα σε μια διαφωνία δεν είναι να βρούμε ποια άποψη είναι η «σωστή», ποιος έχει δίκιο και άδικο. Το θέμα είναι να βρούμε πώς οι δυο σύντροφοι θα κάνουμε χωριό. Πώς θα ζήσουμε αρμονικά. Πώς θα βρούμε τη Μέση Οδό.
Βουτηγμένοι στον Δυτικό τρόπο σκέψης, αυτή η κίνηση έρχεται αντίθετα σε πολλά από τα ένστικτά μας. Θέλουμε να επιχειρηματολογήσουμε και να κερδίσουμε. Αλλά έτσι θα χάσει ο άλλος, οπότε τότε όντως κερδίζουμε; Τι κερδίζουμε; Και με τι κόστος;
Όπως περιγράφω στο βιβλίο σε μια σχέση, το ζητούμενο είναι πάντα να κερδίσει η σχέση. Να ζήσουμε με αρμονία, γιατί και οι δυο θέλουμε τη σχέση.
Γι αυτό φέτος ας κάνουμε κάτι διαφορετικό. Στην επόμενη διαφωνία που θα προκύψει (και είναι σίγουρο ότι θα προκύψει) ας μην ψάξουμε αυτόματα να βρούμε το δίκιο μας.
Ας ακούσουμε τον άλλον και ας ψάξουμε για την αλήθεια και στις δικές του απόψεις.
Και μετά ας βρούμε μαζί τη Μέση Οδό.
Φέτος, για αλλαγή, ας κάνουμε λίγο τον Κινέζο!
Το άρθρο βασίζεται στο βιβλίο The Geography of Thought, Richard Nisbett
Αφήνεις email, σου έρχονται όλα τα νέα άρθρα. Απλά πράγματα!
